De troonrede is beter dan ooit te begrijpen, kopte Trouw afgelopen week. Sinds koning Willem-Alexander ‘m voorleest, is ie begrijpelijk voor iedereen die zo’n 13 of 14 jaar onderwijs heeft genoten. Maar.. Dat betekent dat iemand met een vmbo-diploma (12 jaar onderwijs) nog steeds moeite heeft de troonrede te volgen. Wij hielden de tekst tegen het licht: wat zouden wij nog anders doen en waar doet de koning het heel goed?

Toegegeven, de troonrede leest voor ons, doorgewinterde lezers, vrij gemakkelijk. De koning heeft zijn best gedaan om voorbeelden te gebruiken, om heldere taal te gebruiken en we ontdekken ook maar weinig managementtaal. Maar natuurlijk hebben we ook wat op- en aanmerkingen, noem het suggesties, voor onze vorst.

Opening van de troonrede grijpt terug naar het verleden

Het kan natuurlijk niet anders: het was vorige week dinsdag op de dag 75 jaar geleden dat Operation Market Garden begon. Daar refereert de koning uiteraard in zijn eerste alinea naar. Zijn grootmoeder Juliana deed dan in 1969, vijftig jaar geleden ook. Zij blikte vooruit naar 25 jaar bevrijding in 1970.

Willem-Alexander in 2019: ’75 jaar later lijken vrijheid, democratie en een sterke rechtsstaat vanzelfsprekende waarden.’

Juliana in 1969: ‘Ook van die wereld moeten de weder verworven waarden van vrijheid, verdraagzaamheid en democratie de grondslag vormen.’

Zou het de invloed van ons VVD-kabinet zijn dat ‘verdraagzaamheid’ veranderd is in ‘een sterke rechtsstaat’?

In de categorie ‘Dat kan makkelijker’

Over het algemeen moeten we Trouw gelijk geven: Willem-Alexander gebruikt soms complexe zinsstructuren, maar vaak redelijk gangbare woorden. Toch piept er af en toe een woord tussendoor, waarvan wij denken: ‘Dat moet makkelijker kunnen’. Zo gebruikt ie:

• Knechting
  ‘Na jaren van knechting en tirannie kwam de hoop op een betere toekomst die dag letterlijk van boven.’Die moesten we echt even opzoeken. Wat hij ook had kunnen zeggen: overheersing (ging nog over de oorlog, voor wie zich afvraagt waarom de koning het over overheersing had).
• Mediaan
  ‘Geen enkel leven voegt zich naar de mediaan van een statistisch model.’Mediaan. Dat was iets als een gemiddelde maar dan anders, toch? Ik denk dat veel mensen wel begrijpen dat hij bedoelt dat niemand past in het ‘perfect gemiddelde plaatje’, maar ‘mediaan’ maakt dat niet per se duidelijker. (Lees ook deze leuke column over Willem-Alexanders mediaan  in Trouw)
• Terdege
  ‘De regering realiseert zich terdege dat niet elk vraagstuk met een financiële injectie meteen is opgelost.’Als je terdege opzoekt, staat er ‘een ietwat in onbruik geraakt Nederlands woord, dat iets betekent als “wel degelijk”’. Oubollige woorden, daar hebben we het al eens over gehad. Gebruik liever moderne varianten, wel zo helder.

• Inbedding
  ‘Die internationale inbedding heeft ons land veel gebracht.’Ja, het perfecte woord in deze situatie, maar wel een lastig woord. Check je Ishetb1.nl, een site die het begrijpelijkheidsniveau van woorden aangeeft, dan komt ‘inbedding’ niet door de keuring. ‘Samenwerking’ had ook gekund. Of ‘Internationale samenwerking heeft veel voordelen voor ons land.

Niet alleen woorden, ook zinnen kunnen makkelijker.

Een greep uit de zinnen waarvan wij denken: ‘Dat kan toch veel makkelijker?’

• ‘Maar wie de wereld beschouwt, realiseert zich hoe bijzonder het is te leven in een land waarin…’Daar zouden wij van maken: ‘Wie naar andere landen kijkt, ziet hoe bijzonder het is dat wij leven in een land waar…’

• ‘Behoud en versterking van alles wat is bereikt, is onze verplichting aan de generaties na ons.’ Ons alternatief: Wij moeten zorgen dat alles wat we bereikt hebben, ook zo blijft of nog sterker wordt voor onze kinderen en kleinkinderen.

• ‘Bovendien werpt de dreigende brexit zijn schaduw vooruit.’ Beeldspraak maakt soms iets duidelijker, soms ook lastiger. Beter is concreet taalgebruik: ‘We weten niet wat Brexit gaat betekenen’
• ‘Daarmee geldt zowel voor de korte als de lange termijn een winstwaarschuwing, die dwingt tot nadenken over de vraag hoe Nederland in de toekomst zijn geld verdient…’Hoewel ‘voor de korte als de lange termijn’ niet hetzelfde betekent als ‘voor altijd’, vind ik deze vergelijking wel wat verwarrend. Misschien beter: ‘We moeten nu en in de toekomst nadenken over de vraag…’(Misschien wil de koning het woord ‘moeten’ vermijden – zoals veel tekstschrijvers die willen overtuigen – maar ‘dwingt’ lijkt me dan ook niet ideaal.)

• ‘Desondanks blijft het probleem van het lerarentekort nijpend.’ Een nijpend probleem of nijpend tekort: platgeslagen uitdrukking. Wat betekent het nu echt? En desondanks kan ook veel gemakkelijker. Heldere taal zou zijn: ‘Toch hebben we nog steeds te weinig leraren.’

• ‘Met meer armslag voor de rechtspraak en het Openbaar Ministerie versterken we de rechtsstaat.’ Nee, het OM gaat niet staan zwaaien: het ‘krijgt meer mogelijkheden om haar werk te doen’. Kan ook gewoon zo, dan, toch?

• ‘Uiteraard realiseren we ons bij de start van de viering van 75 jaar bevrijding nog eens extra hoezeer welvaart en welzijn in Nederland afhangen van de internationale context.’ Dat kan simpeler: ‘Natuurlijk realiseren we ons nog eens extra dat onze welvaart en welzijn afhangen van wat er in het buitenland gebeurt.’

Kantoor- en managementtaal

Hoewel de je prachtige troonzaal moeilijk kunt vergelijken met een gemiddeld kantoor, gebruikt ook onze koning een paar kantoortermen waar Japke-D jeuk van zou krijgen:

• ‘Nederland blijft een land van vrijwilligers en van verstandige compromissen in het brede midden.’ Polderpolderpolderpolder…

• ‘Met het pensioenakkoord en het klimaatakkoord verzetten we als land de bakens voor de middellange en lange termijn.’ Bakens in de tijd. Klinkt bijna als een zweverig liedje.

• ‘Daarnaast wil het kabinet in de komende periode enkele lijnen voor de lange termijn uitzetten.’ Naast die bakens ook nog wat lijnen voor de afwisseling.

• ‘De menselijke maat verdwijnt uit het zicht.’ De menselijke maat. Als je het dan toch hebt over dat we niet meer elk geval als individu behandelen en mensen in de zorg gereduceerd worden tot nummers, noem ze dan ook geen maat. Zeg De mens achter het ziektebeeld of individuele gevallen.

Mooie speechtrucjes

Wie de afgelopen alinea’s las, kan zomaar eens de indruk krijgen dat we alles slecht vonden aan de tekst van de troonrede. Maar Willem-Alexander doet ook veel goed. Hij past een paar mooie speechtrucjes toe:

Obama was er ook fan van: de opsomming. Meestal een drieslag. Lekker voor het ritme.

Dat vertrouwen begint bij een sterke rechtsstaat die beschermt tegen criminaliteit, willekeur en machtsmisbruik. Bij waardevol werk en een fatsoenlijk inkomen. Bij gezondheid en goede, toegankelijke zorg. Bij een opleiding die kansen biedt. Bij een stevig sociaal netwerk van familie, vrienden, geloofsgemeenschappen en verenigingen. En bij een betaalbaar huis in een veilige buurt.

En het is natuurlijk niet makkelijk, om dat gortdroge politieke beleid aantrekkelijk te beschrijven. Willem-Alexander maakt beleid begrijpelijk door het gebruik van heel veel voorbeelden! In deze alinea bijvoorbeeld. Die barst van de voorbeelden. Maakt die eerste vage zin weer goed.

In het regeerakkoord is afgesproken publieke voorzieningen sterker te maken. Dat is over de volle breedte werk in uitvoering. Zo krijgen de medewerkers in de verpleeghuizen meer tijd en ruimte om persoonlijke aandacht te geven aan bewoners. Onze militairen kunnen met nieuw materieel hun werk beter doen. Er komen meer politieagenten. We investeren in wegen en spoor. <…> Er worden maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat mensen met een beperking makkelijker aan het werk kunnen komen.

En hij roept een beeld op van eerdere heldendaden van ‘ons volk’, die dienen als inspiratie voor moeilijke vraagstukken voor de toekomst.

Ook de generaties na ons hebben recht op een goed pensioen, schone lucht en een leefbaar land. De grote veranderingen die nodig zijn, vragen een vooruitziende blik – zoals ooit de ingrijpende besluiten om Nederland veilig te houden met de Afsluitdijk en de Deltawerken. Dat waren investeringen uit noodzaak, die ons de kennis en ervaring hebben opgeleverd om nu in eigen land en wereldwijd te werken aan waterveiligheid voor de 21e eeuw. De keuze voor een klimaatneutraal Nederland in 2050 is even noodzakelijk en even kansrijk. Schone lucht en nieuwe vormen van energie kunnen hand in hand gaan met duurzame landbouw, schone mobiliteit en kansen voor een innovatief bedrijfsleven.

Hij eindigt met een mooi, emotioneel verhaal waarbij velen van ons zich wat kunnen voorstellen:

Een 96-jarige oud-Engelandvaarder, die als lid van de Prinses Irene Brigade deelnam aan de bevrijding van ons land, zei laatst het volgende: ‘Ik voel me verantwoordelijk om door te geven aan jongere generaties dat je in verzet moet komen als het nodig is.’ Het zijn de woorden van Rudi Hemmes. Als jonge man maakte deze held met gevaar voor eigen leven een keuze voor de toekomst van ons land. En nu, 75 jaar later, is het nog altijd de toekomst die hem drijft. Dat is niet alleen inspirerend – het is een opdracht aan ons allen.

Kom op, de schouders er onder! Voor Rudi, voor ons allen!

Conclusie: niet slecht, kan beter!

Natuurlijk hebben we niet alle voorbeelden uit de troonrede besproken: dan zou je nooit tot het einde van dit blog zijn gekomen. Maar onze conclusie is ook dat de koning al een heel eind op de goede weg is! Kan iedereen in Nederland het begrijpen? Nee. (Heeft iedereen in Nederland de aandachtsspanne om een hele troonrede af te luisteren, nee. Maar presentatieskills is een heel ander vakgebied). Hoewel wij vinden dat sommige passages echt helderder en concreter kunnen, gebruikt Willem-Alexander in deze troonrede ook veel voorbeelden en korte zinnen die de tekst wel toegankelijker maken. Zeker in vergelijking tot zijn voorgangsters.

Conclusie: driewerf hoera voor de koning!

Wil je dat wij jouw tekst ook een keer checken?

We controleren niet alleen troonredes, maar natuurlijk ook gewoon andere teksten. Dus heb jij een tekst geschreven en ben je benieuwd hoe leesbaar deze is? Of kom je er zelf niet helemaal uit en heb je een helpende hand nodig? Neem contact met ons op en we helpen je graag.